Đào, quất, mai vàng
Ngày Tết trong nhà các gia đình ở miền Bắc gần như không thể thiếu cành đào, cây quất. Theo quan niệm xa xưa, đào trong nhà có thể trừ ma, xua đuổi những điều không may mắn và xấu xa ra khỏi gia đình. Màu đỏ hồng của đào có sinh khí mạnh mẽ, màu của sự may mắn, như lời cầu nguyện và chúc phúc cho năm mới. Các gia đình thường mua từ 1 đến nhiều cành đào, vừa để cắm bàn thờ gia tiên, vừa để trang trí nhà cửa. Còn quất tượng trưng cho sự sinh nôi nảy nở, thịnh vượng với màu xanh của lá, màu trắng của hoa và màu vàng của quả.
Tại miền Trung và miền Nam, người ta lại chuộng hoa mai vàng trong nhà ngày Tết hơn. Theo quan niệm của người dân nơi đây, màu vàng biểu tượng cho sự cao thượng, cao sang, quyền quý, màu của vua chúa thời xưa. Vì vậy, hoa mai vàng trong nhà sẽ giúp gia chủ khẳng định vị thế, thu hút tài lộc cho năm mới. Theo Ngũ hành, màu vàng thuộc hành Thổ, nằm ở vị trí trung tâm và tượng trưng cho sự phát triển.
Ngoài đào, quất, mai vàng đặc trưng, các gia đình còn thường có thêm các loại hoa trong nhà ngày Tết như: lay ơn, cúc vạn thọ, huệ…
Trang trí bàn thờ gia tiên
Trong mỗi gia đình người Việt Nam đều có một bàn thờ gia tiên, ông bà. Tùy theo phong thủy từng nhà và số mệnh, cách bài trí và vị trí đặt bàn thờ sẽ khác nhau. Thường bàn thờ sẽ có 2 cây đèn, tượng trưng cho mặt trời và mặt trăng. Phía sau 2 cây đèn có hai cành hoa cúc giấy, một số gia đình thay bằng “cành vàng lá ngọc” để cầu mong làm ăn buôn bán thuận lợi. Mỗi bàn thờ có một hoặc nhiều bát hương, ở giữa có khúc trầm hương dạng khúc khuỷu, hay còn gọi là “trục vũ trụ”.
Tết đến, con cháu muốn mời tổ tiên về nhà ăn Tết, sẽ lau dọn bàn thờ sạch sẽ, bày mâm ngũ quả, dọn cúng mâm cao cỗ đầy. Các món ăn thường là món truyền thống của người Việt như: bánh chưng, giò, gà luộc, xôi, canh măng… kèm theo hoa tươi, rượu nếp. Hai bên bàn thờ có thể có 2 cây mía, để các cụ chống gậy về với con cháu, dẫn linh hồn tổ tiên từ trên cao về với hạ giới. Đây là nét văn hóa truyền thống góp phần bảo tồn di sản tinh thần và đạo đức trong đời sống của con người Việt Nam
Câu đối
“Thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ” – câu nói mà bất cứ người Việt nào cũng biết. Từ xa xưa, câu đối đỏ được các nho học cho tới những người bình dân sử dụng để trang hoàng nhà cửa, và gần như là nhà nào cũng sẽ có treo trên tường một câu đối được biết trên giấy đỏ. Ngày nay quan niệm cũng mở rộng hơn, người ta có thể trang hoàng nhà cửa ngày Tết bằng những bức tranh, hoặc bộ 4 câu đối… Đây cũng là một nét đẹp từ xa xưa trong phong tục cổ truyền Tết của người Việt chúng ta.
Câu đối này thường được viết bằng chữ Nho, mực vàng hoặc đen trên nền giấy đỏ – tượng trưng cho sự may mắn. Ngày nay có thể dễ dàng mua được những câu đối này tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, được viết rất đẹp và nắn nót bởi những thầy đồ cao tuổi.
Xin chữ đầu xuân
Các thầy đồ Hán học, Quốc ngữ học sẽ tặng cho người xin cái tâm, cái tài của mình thông qua những nét chữ nắn nót. Người xưa thường không bán chữ, chỉ tặng cho những người có thành tâm muốn xin. Người cho vẫn có lộc, không phải tiền bạc vật chất mà tinh tế hơn rất nhiều.
Việc xin chữ đầu năm đã có từ lâu đời, và không phân biệt giàu sang nghèo hèn, vùng miền… Tại Hà Nội, có thể xin chữ của các ông đồ tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, phố Bà Triệu.
Các chữ thường được xin trong năm mới: Tâm, Thành, Nhẫn, Phát, Trí, An… Ông đồ sẽ viết bằng chữ Nho, mực đen trên giấy đỏ hoặc vàng rất đẹp.
Màu đỏ của sự may mắn
Không khó để bắt gặp màu đỏ ở khắp mọi nơi trong ngày Tết. Từ trong gia đình, cho tới đường phố, quán xá… đâu đâu cũng được trang trí màu đỏ. Theo quan niệm từ xa xưa, màu đỏ là màu của sự may mắn và tài lộc. Vậy nên mọi vật phẩm trong ngày Tết đều có liên quan đến màu đỏ, để mang đến may mắn cho năm mới: câu đối đỏ, phong bao lì xì đỏ, ruột dưa hấu đỏ, lịch đỏ, pháo đỏ…
Ngoài ra, trang phục trong ngày Tết của người Việt Nam cũng liên quan đến màu đỏ rất nhiều. Áo dài, vest, khăn len, giày… đều có màu đỏ.
Chúc Tết
Để gắn kết tình cảm gia đình, họ hàng, làng xóm, đồng nghiệp… người ta thường chúc nhau những lời chúc sức khỏe, phát tài lộc, gặp nhiều may mắn trong năm mới, công việc thuận buồm xuôi gió… Những người không may mắn trong năm cũ thì động viên “của đi thay người”, “tai qua nạn khỏi”, hướng về sự tốt lành trong năm mới.
Theo truyền thống, sáng ngày mùng Một Tết, con cháu tụ họp sum vầy để chúc Tết ông bà, họ hàng, cô dì chú bác. Đôi khi cả năm bận công việc, học hành, làm ăn nên đến dịp Tết lại là cơ hội để mọi người trong đại gia đình được gặp nhau, bàn chuyện năm cũ năm mới, chúc nhau những lời chúc tốt đẹp và tăng thêm tình cảm trong gia đình.
Cây nêu ngày Tết
Ở Hà Nội chúng ta sẽ thường ít nhìn thấy câu nêu, nhưng nó lại là một phong tục gần như bắt buộc phải có ở nhiều địa phương. Cây nêu thực ra là một cây tre cao từ 5 đến 6 mét, ở ngọn cây có treo nhiều thứ như: vàng mã, bùa trừ tà, hình cá chép giấy (cho ông Táo cưỡi về trời), cành xương rồng, bầu rượu bện từ rơm, vải điều màu đỏ, những chiếc khánh… Khi có gió thổi qua sẽ tạo ra tiếng kêu leng keng nghe rất vui tai và tràn đầy không khí của ngày Tết. Nhiều nơi quan niệm rằng, những vật treo ở đầu cây nêu cộng với tiếng kêu leng keng báo hiệu cho ma quỷ biết rằng nhà đã có chủ, không được phép quấy nhiễu. Người ta còn đốt pháo ở cây nêu để mừng năm mới và xua đuổi ma quỷ và những điều không may mắn của năm cũ. Ở một số địa phương đặc biệt, người ta còn treo đèn lồng ở cây nêu vào buổi tối để dẫn đường cho tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu.
Cây nêu thường được dựng từ ngày 23 – ngày cúng ông Công, ông Táo vì dân gian quan niệm rằng, từ ngày 23 đến đêm Giao thừa vắng mặt các Táo, ma quỷ sẽ thừa cơ đến quấy nhiễu gia đình. Vì thế cây nêu có tác dụng trừ tà và xua đuổi ma quỷ.
Phiên chợ Tết
Phiên chợ ngày Tết luôn đặc biệt hơn rất nhiều so với chợ ngày thường. Bạn sẽ dễ dàng nhận ra được không khí của ngày Tết, chợ cũng đông hơn, vui hơn, nhộn nhịp hơn rất nhiều. Thường thì ngoài mục đích mua sắm, người ta còn đến phiên chợ Tết để gặp gỡ nhau, hỏi han nhau về việc chuẩn bị Tết trong gia đình, tận hưởng bầu không khí háo hức đón Tết. Đi chợ ngày Tết đã trở thành một nét đẹp trong phong tục cổ truyền ngày Tết của người Việt Nam.
Mua đồ chuẩn bị cho những ngày Tết không hẳn bởi vì cần, mà nó trở thành thói quen của người Việt, muốn trong gia đình thật đầy đủ để đón khách năm mới. Phiên chợ Tết thường được bố trí ở những nơi rộng rãi, dễ dàng bắt gặp những cành đào, hoa, quất lộc bên cạnh những thực phẩm thường ngày.
Những phiên chợ Tết nên đi nếu bạn ở Hà Nội: Hàng Mã, chợ Bưởi, chợ hoa Quảng An.
Lì xì – mừng tuổi
Lì xì – hay còn gọi là mừng tuổi ngày Tết là một trong những nét đẹp phong tục cổ truyền Tết của người Việt Nam. Người lớn sẽ lì xì cho trẻ em tiền được bỏ trong một bao giấy đỏ, tượng trưng cho sự may mắn, chúc hay ăn chóng lớn, khỏe mạnh. Con cháu mừng tuổi ông bà, bố mẹ với lời chúc mạnh khỏe, minh mẫn, hạnh phúc, an khang thịnh vượng.
Trong truyện cổ tích Trung Quốc, lì xì còn được gọi là “hồng bao”, bên trong có 8 đồng tiền (Bát Tiên hóa thân) và được đặt dưới gối của trẻ em để xua đuổi ma quỷ đến quấy nhiễu.
Xuất hành hái lộc ngày Tết
Theo quan niệm của người Việt, “xuất hành” – đi ra khỏi nhà đầu năm mới để tìm sự may mắn cho bản thân và gia đình là một phong tục cổ truyền bắt buộc. Người ta sẽ chọn ngày, giờ và hướng tốt để mong gặp được quý thần, tài thần, hỉ thần… Nếu xuất hành ra chùa hoặc đền, sau khi lễ bái xong người Việt sẽ bẻ một “cành lộc” mang về nhà lấy may mắn cho năm mới, gọi là tục “hái lộc”. Cành lộc sau khi mang về nhà thường được cắm ở bàn thờ. Tục “hái lộc” này thường chỉ có ở miền Bắc, miền Trung và miền Nam không có điều này.
